Toegegeven, dit is wel één van de meest saaie titels die ik ooit voor een stukje heb bedacht. Cijfers zijn wegzappers, dat is bekend. Niet sexy, niet catchy. Saai! Een beeld, dat is pas wat. Dat zegt immers meer dan duizend woorden, ook een waarheid als een koe. Daar hebben we veel meer aan. Het meisje dat na een napalmaanval op een dorp, huilend op de camera komt afgelopen, raakt ons vele malen meer dan alle cijfers en data over het enorme dodenaantal tijdens de hele Vietnamoorlog bij elkaar. Of de peuter die levenloos in de branding ligt zegt ons meer dan alle statistieken over duizenden in bootjes omgekomen vluchtelingen. De Duitse schrijver Kurt Tucholsky zei het al: één dode is een catastrofe, duizend doden een statistiek.
Onlangs was ik bij een lezing van Professor Stefan Dekker, in het onvolprezen geologisch. Museum Hofland in Laren. Dekker is hoofd van het researchcentrum voor duurzame ontwikkeling. En hij liet een paar plaatjes zien die bij mij als een mokerslag binnenkwamen. En het is niet zo dat de plaatjes me tot een nieuw inzicht brachten, of dat ik nu ineens anders tegen de zaken ging aankijken. Nee, ze maakten alleen glashelder wat je zo ongeveer al weet. En dat ‘zo ongeveer’ maakt je juist zwak in discussies, want met ‘zo ongeveer’ overtuig je niemand. Maar die plaatjes van hem, die hakten er om de één of andere reden bij mij enorm in.
En één van de plaatjes die hij liet zien, is eigenlijk geen plaatje maar een weergave van cijfers, een grafiek. In zekere zin werd ik hier overdonderd door data, vervat in een plaatje. Zeg vent, je bent nu al 257 woorden onderweg, maar nog geen plaatje gezien, zul je denken. Wel wat veel tekst voor iemand die beweert dat een beeld meer zegt dan duizend woorden! Dat is waar, maar soms heb je een beetje context nodig voordat je to the point komt.
Geïnteresseerd in duurzame inspiratie? Lees dan het artikel: “Ineens wist ik het, ik moet weg hier!” Duurzaamheidsstrijder Kirsten aan het woord
Dit is hem dan: de ontwikkeling van de hoeveelheid koolstof in de atmosfeer in de afgelopen 10.000 jaar. Vanaf 8000 voor Christus pruttelt dat allemaal zo’n beetje lekker door tot 1880. En dan begint de grote Beng. Industriële revolutie, fossiele brandstof, en meteen schiet het se hoeveelheid CO2in de atmosfeer als een raket omhoog. Van zo’n 280 CO2-deeltjes per miljoen deeltjes, naar 420 nu. Allemaal door de mens. Een stijging die in de tienduizend jaar daarvoor, en ook veel verder daarvoor, niet zo groot is geweest. Die stippeltjes die als een rustig zeetje voortkabbelen, en dan opeens die rechte lijn omhoog: alsof de schellen van mijn ogen vielen. Enorm. Zo duidelijk. Wie nu nog beweert dat de stijging van het percentage CO2 na het zien van deze grafiek níet is veroorzaakt door de mens is een leugenaar, is dom, of is beide.
En begrijp me niet verkeerd, broeikasgassen, CO2, goed dat het er is! Zonder die warme deken rond de Aarde zouden er teveel zonnestralen terug het heelal in worden gekaatst en zou de gemiddelde temperatuur hier op aarde -18 zijn. Een ijsklomp, praktisch onleefbaar! Maar nu begint het onder die veel te dikke laag CO2 wel erg hard te broeien. En hoge temperatuur is méér regen, méér droogte, méér stormen en orkanen. Aan de hitte van de zon, of de CO2 die door vulkanisme in onze atmosfeer terechtkomt, daar kunnen wij mensen allemaal niets aan doen. We hebben maar één knop om aan te draaien als het over het klimaat gaat: onze eigen fossiele CO2-uitstoot.
Stefan Dekker liet nog twee andere verbazingwekkende plaatjes zien.
Dit zijn twee plaatjes van de llex Cassine, een hulst uit Florida. De gedachte was: als er zoveel meer CO2 in de lucht zit, kunnen we dit zien in planten? Want zo’n plant is niet gek, die gaat zich aanpassen. En inderdaad: op het linker plaatje zie je de huidmondjes die CO2 opnemen van een Cassineblad uit1880. Op het rechterplaatje zie je de huidmondjes van een blad van dezelfde soort uit 2024. Het aantal huidmondjes is in die honderdveertig jaar gehalveerd! Natuurlijk, de Cassine is liever lui dan moe. Hij besteedt zijn kostbare energie daarom liever aan iets anders dan aan de bouw van huidmondjes nu de CO2-deeltjes, alsof hij in luilekkerland leeft, overvloedig rechtstreeks zijn huidmondjes invliegen.
Cassine is een andere plant geworden. Evolutie in honderdveertig jaar. Klimaatverandering zichtbaar op microniveau!Cassine past zich aan, maar planten die dat niet doen delven het onderspit, of laten zich wegdrukken door planten die zich wapenen tegen de geweldige toegenomen CO2. In no time, veel sneller dan we ons beseffen, verschraalt de natuur.Stefan Dekker voegde hieraan toe dat van de tien onderzochte plantensoorten het aantal en de grootte van de huidmondjes sinds het begin van de industriële revolutie rond 1880, is afgenomen met 17 tot 55 procent. De mens grijpt dus op een ontzagwekkende manier niet alleen in, in het klimaat, maar daarmee ook in de snelheid en de ontwikkeling van de natuur.
Enfin. Kunnen we hier iets mee? Ik dacht ineens: als we nou, net zoals we op sigarettenpakjes een doodshoofd afbeelden, bij elk vliegveld, bij elke snelweg, bij elke staalfabriek, bij de ingang van alle dorpen en steden een grote poster ophangen met deze duizelingwekkende grafiek, en met de foto’s van llex cassine, die lijdt aan obesitas voor planten, zou dat ons niet onmiddellijk rechtsomkeer laten maken bij het vliegveld, ons laten stemmen op partijen die een beetje iets groenigs voorstaan, en de directies van vervuilende fabrieken het schaamrood op de kaken brengt? Zijn deze beelden niet sterk genoeg daarvoor?
Meteen liet ik deze gedachte weer varen. Wat werkt voor mij doet dat waarschijnlijk niet voor een ander. Voor mij is deze grafiek een iconisch beeld: een overdonderende en overtuigende weergave van de gevolgen van de menselijke uitstoot van fossile brandstof. Maar ik vrees dat dat beeld voor een ander niet veel meer zal zijn dan een hobbelige lijn en een vaag plaatje van rondjes op een bruine achtergrond. Te abstract, niet catchy genoeg.
Paleo-klimatologen, Stefan Dekker, deze plaatjes komen in de buurt, maar het is het nog niet. Het wachten is op een klimaat-equivalent van het wanhopig huilend Vietnamees meisje, de peuter in de branding: één beeld dat zoveel zegt, en zoveel walging oproept dat het alle IPCC rapporten van de wereld overbodig maakt.
Wie kent dat beeld? We hebben het hard nodig.