Soms is er ook goed nieuws. Haarlem gaat als eerste stad reclame voor fossiele brandstof in de openbare ruimte verbieden. Natuurlijk, er was veel gesoebat, ge-vertraag, en ge-welles-nietes over vrijheid van meningsuiting, maar het is er dan toch van gekomen. Shell Helpt…, niet meer. Want ondanks de jaarlijkse investering van Shell van 22 miljoen dollar in de lobby tegen klimaatbeleid, keert het tij.
We zien voortdurend een herhaling van zetten. Het begon met roken. Dat was eerst iets voor stoere cowboys. De Marlboro man was het archetype van de onafhankelijke, onverzettelijke man. Sterk, groot en voor de duvel niet bang. Totdat Marlboro man veranderde in een bleek kucherig mannetje, geteisterd door longemfyseem.
Beelden kunnen veranderen. Roken was eerst nog iets voor mannen, maar daar kon reclame eens mooi zijn tanden inzetten. Ik herinner mij hoe mijn oudere zus aan het eind van de middelbare school met een elegante knik in de pols ineens Belinda filtersigaretten rookte. De lobby had het voor elkaar. Op het pakje Belinda stond een afbeelding van een mooie vrouw met blond haar, stijlvol, elegant, een (toentertijd) hippe trui aan, die met haar bovenlichaam draaide: alsof ze van het ene gesprek, snel moest overstappen naar de aandacht van de volgende aanbidder. Ja dat hakte er bij de tieners enorm in. Voor ik het wist was de hele vriendinnenclub van mijn zus aan de Belinda. En daarmee was de vrouw voortaan, definitief aan de sigaret. Emancipatie gaat nou eenmaal ook daar waar het niet gaan kan.
Dan moet ik het in dit verband toch weer even over Caroline van der Plas hebben. Misschien denk je: hij heeft het wel érg vaak over haar. En dat is ook zo. Maar ik kan er niets aan doen. Ze maakt het er zelf naar.
In de afgelopen weken heeft ze zich ontwikkeld van een lobbyist voor de Big-Agro industrie, naar belangenbehartiger van Big Tobacco.
Soms denk je: dit was het, de bodem van de beerput is bereikt. Nee. Bij Van der Plas blijkt de beerputbodem altijd weer een stukje dieper te zijn dan je dacht. Ze keert zich -als verwoed rookster- tegen de recente belastingverhoging op tabak. Door die verhoging, stoppen veel rokers. Een probaat middel dus tegen een schadelijke gewoonte, zou je denken. Maar niet voor Van der Plas. Van der Plas -goed voor minimaal een pakje per dag – liet zich ontvallen dat ze haar sigaretten per slof uit Tsjechië laat komen, want dat scheelt de helft in de prijs: “Tja, ik blijf natuurlijk wel een Hollander”, zei ze er guitig achteraan. Ze vindt het verlies aan accijnzen op tabak een kwalijke ontwikkeling want: “De schatkist gaat dit merken, ik heb ervoor gewaarschuwd.”
We zien hier een prachtig voorbeeld van oud denken. Ja mevrouw van der Plas, dat scheelt in directe belastinginkomsten, maar de opbrengsten voor de overheid -minder kosten aan oncologische behandelingen, hart- en vaatziekten, arbeidsuitval- zijn op termijn vele malen hoger. En dan hebben we het natuurlijk nog niet over het voorkomen van menselijk leed.
Of pleit Van de Plas hier, onder het mom van verlies aan belastinginkomsten, voor de belangen van Phillip Morris? Want zo zien we het vaak bij winst- en verliesrekeningen: de opbrengsten zijn voor de tabaksindustrie, de agro-industrie, de kledingindustrie, of de vliegbranche, de maatschappelijke kosten zijn voor de burger.
Maar goed, terug naar ons goede nieuws. Na sigaretten, volgde een beperking van reclames voor sterke drank, en zelfs reclames voor vlees zijn al in sommige steden in de ban gedaan. En nu dus de fossiele brandstof. Ja, Shell sputterde nog wat tegen, want het deed toch zoveel goede dingen. Ze fakkelden bijvoorbeeld bij de winning van olie in Nigeria veel minder gas af dan vroeger, om maar eens iets te noemen. Tja, Shell vertelde er niet bij, dat ze een groot deel van de meest vervuilende olievelden had verkocht aan andere oliemaatschappijen, die inderdaad meestal nóg milieuvervuilender te werk gingen. Per saldo dus eerder méér dan minder vervuiling. Maar ja, het stond in ieder geval niet meer in de boeken van Shell.
Anyway, wie kan er nou tegen een verbod op reclame, op het aanprijzen van slechte gewoonten zijn? En begrijp me goed, van mij mag een mens zich volstouwen met troep, dat is voor iedereen een vrije keuze, maar moeten we dergelijk gedrag gaan stimuleren? En moet de overheid hiervoor openbare ruimtes beschikbaar stellen? De vraag stellen is hem beantwoorden.
Bovendien, voor je het weet maak je in deze discussie een slip of the tongue. Ik had het hierboven over vrije keuze, maar dat is ook maar zeer de vraag. Het meest belastend voor ons milieu is het kopen van spullen, daarna eten en drinken en dan de auto en vervoer. Hebben we daarbij een vrije keuze?
Afkomst gemiddelde CO2-voetafdruk per huishouden in Nederland
Eten, drinken en roken zijn verslavend, maar het kopen van spullen is op zijn minst zo verslavend. En het kenmerk van een verslaving is nou juist dat je steeds méér nodig hebt om dezelfde kick te bereiken. Zie er dán maar eens vanaf te komen. Is dat een vrije keuze?*)
En ik dacht opeens: mooi, we gaan de goede kant op. Wie had vijftien jaar geleden kunnen bedenken dat sigarettenreclames nu verboden zijn, dat hard liquer reclames worden geweerd, en dat aan de stoelpoten van vlees- vlieg- en fossielreclames gezaagd wordt? Juist, niemand. Er verandert gelukkig in korte tijd meer dan we denken.
Maar waarom zouden we dan niet meteen maar álle reclame verbieden in openbare ruimtes? Mensen mogen van alles kopen, en bepalen zelf waaraan ze hun geld willen uitgeven. Maar moeten we dat koopgedrag gaan stimuleren, zeker als het openbare plekken betreft? Moeten we koopverslaving bevorderen? En je zou het nog een stap verder kunnen voeren. Reclame is propaganda, is bijna per definitie valse voorlichting. Waarom is er dan reclame in het publieke domein, of bij de publieke omroep? Hoort dat bij een publieke taak?
En moeten we ook geen paal en perk stellen aan het aanbod van reclames in de private sector: in dagbladen, op het internet, enzovoort? Waarom wordt dat verslavende koopgedrag overal zonder blikken of blozen rücksichtslos tot het uiterste aangejaagd? Reclame is als de dealer die de junk verleidt, en in zijn macht heeft.
Ik weet ook wel, ik krijg nu de hele middenstand over me heen, maar we kunnen de regels echt wel strenger maken. Elk product moet volgens Europese regelgeving al aan minimum gezondheids- en veiligheidseisen voldoen. We kunnen op zo’n zelfde manier de milieu- en duurzaamheidscriteria aanscherpen voor wat betreft het recht op reclame-uitingen. Bijvoorbeeld: je mag reclame maken als je product onder een bepaalde maximumgrens aan CO2-uitstoot blijft; als het onder een vast te stellen waarde aan gezondheidsschade zit; als het hergebruikt kan worden, of voor het grootste deel recyclebaar is, en zo verder. Voldoe je niet aan die criteria, dan geen reclamerecht. Je mag echt dat broodje bal eten, of die vliegreis maken, maar we hoeven toch niet toe te staan dat we dat propageren?
Nou ja. Het begin is er. Geen fossiele reclames meer in Haarlem. Dikke pluim voor die stad.
Wie volgt?
Bron: Milieudefensie, NRC 28-9-2024
Lees hier de column, leven met een trui aan.