Klimaatscepticus Johannes Giethoorn (links) en klimaatactivist ‘Rabarber’ (rechts) Foto: Cas Goertzen
Door: Cas Goertzen
Stel je voor: je bent jong en hebt een stellige mening over klimaatverandering. In plaats van dat je mening er mag zijn, worden mensen respectloos, of in sommige gevallen zelfs agressief. Hoe is het om hiermee geconfronteerd te moeten worden? ,,Elke keer als ik een opmerking naar mijn hoofd geslingerd krijg, word ik er aan herinnerd hoe kwetsbaar ik kan zijn als mens.”
“Wappie’’, ‘‘idioot’’ of ‘’onzinprater’’. Het zijn woorden die Johannes Giethoorn (24) regelmatig naar zijn hoofd geslingerd krijgt in het dagelijks leven. Giethoorn sympathiseert met Forum voor Democratie (FvD) en is ook vrijwilliger bij die politieke partij. Hij vindt kritisch denken belangrijk. ,,Papegaaien doet iedereen al, maar als je dan tegen het bestaande narratief ingaat ben je opeens een verkeerd persoon.”
Als je twijfelt aan klimaatproblematiek, word je volgens Giethoorn afgeschilderd als een idioot. ,,Je raakt dan je baan kwijt, je bankrekening wordt afgekapt, dat soort dingen.’’ Hij legt uit: ,,Er worden steeds vaker op verschillende plekken klimaatkosten geregistreerd, denk aan bijvoorbeeld de plastictoeslag. Ook dreigt contant geld te verdwijnen. Het gaat voor mijn gevoel echt de verkeerde kant op.”
Stevenen af op een ‘superstaat’
Klimaatverandering? Daarop hebben mensen volgens Giethoorn geen invloed. Het gebeurt gewoon, op natuurlijke wijze. En de grote vervuilers? Die stellen allemaal duurzameontwikkelingsdoelstellingen op maar zullen zich daar zelf nooit aan houden, vindt Giethoorn. ,,Van die regeltjes dragen wij de lasten, worden bedrijven alleen maar rijker met als gevolg dat ze over ons gaan heersen.”
Giethoorn is daarom bang dat Nederland afstevent op een soort ‘superstaat’, waarbij we niet meer langer kunnen leven zoals vandaag de dag. ,,Wonen in piepkleine, duurzame huisjes waarin door toegenomen technologie wordt bepaald wanneer je de wasmachine aan mag zetten of één auto met de hele wijk moeten delen… Hier stevenen we eigenlijk nu al op af.’’
Een ondraaglijke toestand, vindt Giethoorn. De klimaatmaatregelen slaan volgens hem door. Hij ziet het als zelfs vrijheidsbeperking, wat in de toekomst nog erger zal gaan worden. ,,Het meest gekke is dan nog dat zelfs als je dán aan mensen zal vragen of ze zich nu vrij zullen voelen, ze dat zullen vinden omdat het leven een nieuwe standaard heeft gekregen.”
Johannes Giethoorn in een natuurgebied in Zwolle. Foto: Cas Goertzen
Stageproblemen
Giethoorn volgt momenteel de studie journalistiek en heeft op zijn vorige studie al problemen ondervonden bij het zoeken naar een stage. ,,Nadat ze erachter kwamen wat voor denkbeelden ik had, merkte ik gedragsverandering bij het stagebedrijf.” Hij vervolgt: ,,Later werd ik ook bij het stagebedrijf weggestuurd. Ik denk dat hierin zeker een verband te leggen valt.”
Opnieuw ervaart hij problemen: in de toekomst wil Giethoorn stagelopen bij Ongehoord Nederland, maar dit laat zijn school niet toe omdat het geen ,,journalistiek verantwoorde’’ leerplek is. Het is een nieuwe, stagegerelateerde tegenslag voor Giethoorn.
Toch houdt hij voet bij stuk. ,,Als Forum voor Democratie gaan wij lekker tegen iedereen in”, vertelt hij trots. Zo ook op het gebied van klimaat. Giethoorn vindt dat een tegengeluid belangrijk is in de tijd waarin we leven. Dat hijzelf gevolgen in het dagelijks leven ervaart van zijn overtuigingen, zorgt er niet voor dat hij deze wil aanpassen.
Tegelijkertijd hoopt hij wél dat zijn denkbeelden in de toekomst meer geaccepteerd gaan worden. ,,Verwerp niemand als een idioot wanneer ze anders denken. Dat is namelijk het grootste probleem vandaag de dag. Doe altijd eigen onderzoek en blijf kritisch op wat je leest en hoort.”
Klimaatactivisme
Iemand anders die in het leven de gevolgen moet ervaren van uitkomen voor haar overtuigingen, die diametraal ten opzichte van die van Giethoorn staan, is Extinction Rebellion (XR)-activist ‘Rabarber’ (19). Haar echte naam is wél bekend bij de redactie, maar houdt zij verder liever anoniem. Zij wil namelijk graag de anonimiteit die zij nu heeft kunnen blijven inzetten bij toekomstige acties.
XR is een beweging die bewust vreedzame, geweldloze maar disruptieve acties organiseert om aandacht te vragen voor de klimaatcrisis. ,,Ik zie op pad gaan als actief verzetten. Ik wil op een vredevolle manier laten zien dat er écht iets moet veranderen.”
Vreedzaam en geweldloos dus, als het aan XR ligt. Maar het is tegenwoordig bijna de normale gang van zaken geworden dat omstanders zich besluiten te mengen in het voeren van actie. Vanuit frustratie, maar ook omdat zij een andere visie willen uitdragen. Dit uit zich op agressieve, soms zelfs gevaarlijke manieren, wat haaks staat op de visie die XR graag wil uitdragen.
Klimaatactivisten naast de vangrail bij de A10 aan het wachten op groen licht om de snelweg lam te leggen. Foto: Cas Goertzen
A10-actie? A10-intimidatie!
Zo is het bij de actie op de A10 opnieuw raak. Op 30 maart 2024 wachten de klimaatactivisten naast de vangrail af om de snelweg lam te leggen. Zij willen dat ING stopt met fossiele investeringen.
Inzittenden van langsrijdende auto’s openen zo nu en dan hun ramen. De middelvingers vliegen daarna bij de activisten om de oren. Een paar auto’s rijden bewust over de vluchtstrook pal naast de vangrail, mogelijk met het idee een van de actievoerders te raken. Ook een klodder spuug vanuit een auto in het gezicht krijgen, is veel actievoerders niet meer vreemd.
Ook ‘Rabarber’ krijgt het één en ander te verduren. ,,Elke keer als ik dan weer een opmerking naar mijn hoofd geslingerd krijg, word ik er aan herinnerd hoe kwetsbaar je kan zijn als mens en zeker als activist.” Zij vult aan: ,,Die realisatie kan wel heel stressvol zijn.”
Thomas van der Steen (19) is woordvoerder van XR-Jong, de jongerentak van XR. Hij vult Rabarber aan: ,,XR organiseert bewust controversiële acties. Jammer dat mensen op deze manier daarop reageren maar hiermee maken we wél een maatschappelijke discussie los.’’
Van der Steen vervolgt: ,,Het kan zeker zwaar zijn om dit soort reacties te krijgen. Je hebt het liever niet, maar het houdt ons zeker niet tegen. Sterker nog, misschien hoort het wel gewoon bij lastige, maatschappelijke verandering. Het doet verder niks met onze actiebereidheid.”
Klimaatpolarisatie
Jongeren hebben compleet verschillende denkbeelden, ook op het gebied van klimaat. Omdat jongeren nog langer op deze aarde rond zullen lopen en daardoor langer last zullen hebben van de gevolgen, is het noodzaak om neuzen dezelfde kant op te krijgen.
‘Rabarber’ vertelt dat je zorgen maken om het klimaat voortkomt uit een gevoel van rechtvaardigheid. Als iemand geen zorgen voelt – of redelijk teruggetrokken is in zijn of haar eigen bubbel – dan is het heel moeilijk om die mensen te bewegen. Hoe graag ze dit ook zou willen.
Giethoorn wil juist dat niemand wordt neergezet als een idioot wanneer ze anders denken. Dat is volgens hem namelijk het grootste probleem vandaag de dag. Tegelijkertijd vindt hij ook dat mensen geen impact hebben op klimaatverandering en dat het iets is wat natuurlijk geregeld wordt.
Er ontstaat door al die verschillende meningen en gedragingen klimaatpolarisatie, wat zich kan uiten op verschillende, nare manieren. Maurits van der Heijde (60) is klimaatpsycholoog en bestuurslid bij Stichting Klimaatpsychologie – dat is een stichting van klimaatbewuste, academisch geschoolde psychologen.
Hoe voorkom je volgens hem dat deze klimaatpolarisatie de boventoon voert in discussies? ,, Als je denkt: ‘ik wil polarisatie tegengaan’, moet je heel veel energie hebben.’’ Vertelt Van der Heijde. ,,Mijn ervaring is dat je altijd een stap verder moet willen kijken. ‘Wat zijn iemands dieper gelegen behoeftes?’ Ga op zoek naar iets wat voor jullie beiden belangrijk is.’’
Het even niet over klimaat hebben maar zoeken naar andere dingen die voor iemand belangrijk zijn, kan polarisatie doen voorkomen en raakvlakken creëren onder tegenhangers. Ga dus op zoek naar een gemene deler. Volgens Van der Heijde is het daarin vooral belangrijk om te onderzoeken wat er voor nodig is om dat gezamenlijke doel te bereiken.
Stichting Klimaatpsychologie
Stichting Klimaatpsychologie is onder te verdelen in twee afdelingen: behandelaars en gedragsveranderaars. Behandelaars helpen mensen met een ‘klimaatdepressie’, daarnaast begeleiden zij mensen die rondlopen met existentiële vragen zoals: ,,wil ik wel kinderen?’’ of mensen die zich schamen om bijvoorbeeld het vliegtuig in te stappen.
Als docent op Hogeschool Inholland maakt Van der Heijde studenten ervan bewust wat hun milieugedrag is en of dit gedrag ook klimaatbestendig is. Hij is één van de gedragsveranderaars.
Maurits van der Heijde, Milieudeskundige en bestuurslid bij Stichting Klimaatpsychologie. Eigen foto
Volgens hem is het lastig om mensen ook echt hun klimaatgedrag te laten aanpassen ,,De grote, gemene deler is dat klimaatproblematiek bekend is maar dat een aangeleerde leefstijl toch doorgang blijft vinden.” Hij licht toe: ,,Bewust zijn van klimaatproblematiek blijkt niet een hele goede voorspeller voor gedragsverandering.”
Dit komt ook denkt hij omdat mensen het lastig vinden om bepaalde privileges los te laten. ,,Als je mensen vraagt waar ze aan denken bij vakantie, zullen ze toch vaak antwoorden met ‘reizen’ en ‘warmte’. Ze zullen niet snel antwoorden dat ze graag een fietstocht in Nederland willen maken, bijvoorbeeld.”
De ernst van klimaatproblematiek is onder jongeren volgens van der Heijde nog niet genoeg doordrongen. Iedereen zit in een eigen ‘bubbel’, daarom heeft Van der Heijde een advies. ,,Het is belangrijker om te begrijpen wáárom iemand bepaalde overtuigingen heeft dan om iemand te overtuigen. Probeer je in te lezen in de informatiestromen van de ander. Dit leidt tot meer begrip en minder polarisatie.”