Deze zomer was het vijf jaar geleden dat mijn vader stierf. Hij overleed op honderdjarige leeftijd. Een leven van een eeuw, en wat voor een eeuw. Hoewel het objectief gezien niet een heel bijzonder leven was, was het tegelijkertijd monumentaal. Een leven dat letterlijk liep van paard en wagen, naar automobiel, vliegtuig, maanlanding en naar internet. En dan laten we voor het gemak de tweede wereldoorlog maar even buiten beschouwing.
Hij vertelde me eens dat hij zich kon herinneren dat alle kinderen op een dag de straat op renden: er reed een auto door het dorp! Het stond hem ook nog helder voor de geest hoe hij met open mond, voor het eerst, een vliegtuig in de lucht zag.
Maar ook andere, voor ons volstrekt normale dingen waren abnormaal. Het maakte grote indruk op hem toen zijn vader een handvol knaloranje vruchten liet zien: sinaasappels, wat was dat nou weer voor iets? Waar kwam dat vandaan? Helemaal uit Spanje! Ook kon hij zich nog herinneren dat hij voor het eerst in januari andijvie at. Andijvie in de winter! Veel gekker moest het niet worden.
Zelfs op zijn allerlaatste dag van dit gewone, maar toch zo bijzondere leven, maakte hij nog een unieke gebeurtenis mee: 25 juli 2019, de heetste dag ooit gemeten in Nederland: 40,7 graden. Ik zie hem nog liggen in zijn hemdje, tussen de ventilatoren die in het ziekenhuis in allerijl waren opgetrommeld om de patiënten enige verkoeling te bezorgen.
Sinds die datum, die vanzelfsprekend voor altijd in mijn geheugen gegrift staat, ben ik extra alert op weerrecords. 21 juli was het weer zover. De heetste dag ooit gemeten op aarde. O nee, sorry, 22 juli verbrak alweer het record van de dag ervoor, met een gemiddelde van 17.15 graden wereldwijd. En ik durf mijn hoed er niet om te verwedden dat dit record nog staat als dit stukje wordt gepubliceerd.
Al die natuurrampen, want daar hebben we het hier natuurlijk in feite over, leiden tot enorm veel schade. De bosbrand in Californië die een gebied zo groot als de provincie Utrecht in de as legt, het dorp Jasper in Canada dat in vlammen opgaat, zware regenval die delen van Oostenrijk onbegaanbaar maakt, de orkaan die over de Filipijnen en Taiwan raast, extreme hitte die Iran platlegt en als een alles verzengende deken over Zuid-Frankrijk ligt, het is maar een kleine greep uit het natuurgeweld van de afgelopen paar dagen.
In twintig jaar tijd is het aantal extreme bosbranden verdubbeld. Bij de enorme branden in Australië van 2019 en 2020 kwamen naar schatting 2,8 miljard gewervelde dieren om. Daar kun je je nauwelijks een voorstelling van maken, 2,8 miljard dieren. En in 2015 zorgende de smog van bosbranden in Zuidoost-Azië voor 100.000 extra sterfgevallen door ademhalingsproblemen. Tja, van googelen word je nou eenmaal niet altijd even vrolijk.
De Maatschappelijke kosten van die rampen rijzen de pan uit. De financiële schade van hurricane Katrina die als een sloopkogel in augustus 2005 New Orleans verpletterde, bedroeg 170 miljard dollar. Voor Harvey, die in 2017 in Houston tot enorme schade leidde, bedroeg de rekening 131 miljard dollar.
Tussen 1980 en 2020 waren er in de Verenigde Staten alleen al 273 klimaatrampen die elk meer dan een miljard dollar schade opleverden. Hou je vast, gezamenlijk loopt de schatting op tot 1.79 biljoen dollar. Dat is een getal dat bijna niet meer op te schrijven is. 1.79 miljoen X een miljoen dollar. Alleen in de Verenigde Staten! Natuurlijk niet allemaal veroorzaakt door klimaatverandering, maar de schade door natuurrampen loopt extreem snel op.
Het Potsdam-Instituut voor klimaateffecten-onderzoek berekende dat de schade in 2050 bij gelijkblijvend beleid, wereldwijd, jaarlijks uit zal komen op 35.500 miljard dollar. Overstromingen, stormen en branden, en dan hebben we het niet over indirecte schade die misoogsten en droogte opleveren.
Wie kan er met droge ogen beweren dat klimaatbeleid een kostenpost is? Welk bedrijf kan nog volhouden dat klimaatmaatregelen indruisen tegen de belangen van de aandeelhouders? Hoe kan het dat niet de grote CO2-uitstoters maar alleen de belastingbetaler voor de schade opdraait?
Bedrijven die de winsten opstrijken en de kosten aan de samenleving laten, hoe krijgen we dat zo snel mogelijk veranderd? Maatschappelijke kosten -die term kan niet genoeg vallen- moeten we meetellen in de totale winst- en verliesrekening van bedrijven en overheden.
Makkelijk gezegd, maar begin er maar eens aan. Als je bedrijven beperkingen oplegt in de vorm van klimaatmaatregelen of erger nog, krimp, is het gepiep en gejank niet van de lucht. Geklaag over het verzwakken van de concurrentiepositie en de rampspoed die een verslechterd vestigingsklimaat ons zal brengen; dreigen met vertrek uit ons land als er aan voorwaarden voldaan moet worden – chantage is in zulke gevallen nooit ver weg.
Boskalis, onze nationale trots, trok onmiddellijk de ‘vertrek’ troefkaart. Peter Berdowski, CEO van het bedrijf, maakt zich vooral zorgen over wetgeving die eisen stelt aan maatschappelijk ondernemen. Stel je voor dat Boskalis moet voldoen aan eisen omtrent arbeidsrechten of milieueisen?
En ik maar denken: dan gaan ze toch, als ze dat willen? Je zult zien, op een enkele uitzondering na, blijft het bijna altijd bij dreigen. Het ik-vertrek scenario wordt zelden uitgevoerd. Nogal logisch: Nederland heeft goed opgeleide mensen, we spreken Engels, bijna nergens is de digitalisering zover doorgevoerd als hier, Er zijn relatief weinig stakingen en arbeidsconflicten, de arbeidsproductiviteit is bijna nergens zo hoog, gezondheidszorg en onze universiteiten zijn (nog) goed. Allemaal veel belangrijker als vestigingsvoorwaarde dan het moeten voldoen aan milieueisen. Bedrijven kijken wel uit om dat allemaal in de waagschaal te stellen in ruil voor soepeler wetgeving.
Bovendien, we leven niet bij brood alleen. Als bedrijven niet de morele normen willen hanteren die wij als samenleving voorstaan, dan gaan wij toch niet die morele normen oprekken? ‘Een volk dat voor tirannen zwicht, zal meer dan lijf en goed verliezen, dan dooft het licht’. De dichtregel van Van Randwijk heeft nog steeds niets aan actualiteit ingeboet.
Enfin, wat is de werkelijke kostenpost, wat zijn de maatschappelijke kosten van milieuschade, hoe verrekenen we dat met de winsten van de grote vervuilende industrieën? Een herdefinitie van winst- en verliesrekening is bitterhard nodig. Al onze slachtoffers van kankerverwekkende stoffen, het verlies aan biodiversiteit, het mislukken van oogsten in Afrika en Azië, kunnen we dat leed ooit vergoed krijgen door de CEO’s die het als hun grootste levenstaak zien de aandeelhouders te vriend te houden?
De natuur heeft impact op ons en onze gezondheid. Lees hier hoe jongeren met een (frisse) blik ernaar kijken
Ineens denk ik weer terug, aan mijn vader, op die 25ste juli 2019, meer dan veertig graden, in zijn hemdje op een bed omringd door ventilatoren, en aan al die mensen voor wie de hitte, waar ook ter wereld, deze dagen te veel wordt. Bij wie kunnen we de Collateral damage van de klimaatverandering terugvorderen?
Bron: Nature, Ecolgy & Evolution, 24-6-2024; GOA (U.S. Government Accountability Office) 10-9-2020; Wenz, Leonie, Nature, 17-4-2024